Θα ήθελα να μοιραστώ κάποιες σκέψεις μου με αφορμή
το βιβλίο της Δέσποινας Ζαμάνη «Το Συναξάρι της Ομορφιάς»
Προσωπικά είχα συνηθίσει να απολαμβάνω τα κείμενα της Δέσποινας στο περιοδικό «Αρχαγγέλων Λόγος», γραμμένα με μια ανάλαφρη διάθεση, και λεπτό χιούμορ αλλά χωρίς εκπτώσεις στην ουσία του θέματος που προσέγγιζε. Έτσι το μήνυμα που ήθελε να μοιραστεί μαζί μας γινόταν με ένα εύπεπτο και ευχάριστο τρόπο χωρίς να καταβάλει ο αναγνώστης κάποια ιδιαίτερη προσπάθεια.
Περίμενα λοιπόν να απολαύσω ένα παρομοίου ύφους κείμενο στο βιβλίο της και εξεπλάγην όταν συνειδητοποίησα ότι πρόκειται για μια σοβαρή σε βάθος και πλάτος μελέτη, όσο είναι δυνατόν και εφικτό αυτό να συμπυκνωθεί σε ένα βιβλίο των 200 σελίδων, με πολλές παραπομπές και υποσημειώσεις σε βιβλιογραφία και κείμενα από την αρχαία ελληνική γραμματεία, βυζαντινή αγιολογία, πατερική θεολογία (από Γρηγόριο Νύσσης και Γρηγόριο Θεολόγο, Ιωάννη Χρυσόστομο και Μάξιμο Ομολογητή, μέχρι Νικόλαο Καβάσιλα και Γρηγόριο Παλαμά και φυσικά σύγχρονους συγγραφείς όπως Κορναράκης, Αυγουστίδης, Γιανναράς, Ματσούκας, Σταμούλης κλπ.)
Το πολύ ενδιαφέρον και το οποίο με έχει εντυπωσιάσει ιδιαίτερα, είναι ότι εκτός από το Τρίτο μέρος του βιβλίου όπου εκτίθενται κυρίως οι προσωπικές θέσεις της συγγραφέως με ελάχιστες παραπομπές, στο υπόλοιπο βιβλίο, ενώ το κείμενο είναι τόσο λείο, συνεχές σε νοήματα και με ανεπιτήδευτη ροή, όλες οι παράγραφοι, σχεδόν χωρίς εξαίρεση, έχουν παραπομπές (περίπου 400 τον αριθμό!) είτε παραθέτοντας αυτούσια κείμενα στις υποσημειώσεις είτε αναφορές σε συγκεκριμένα έργα με τους τίτλους τους και την ιστοσελίδα από την οποία έχουν ληφθεί.
Ίσως επειδή προσωπικά έχω αδύνατη μνήμη, μου φαίνεται τιτάνιο αυτό το έργο της Δέσποινας και προσπαθώ να την φαντασθώ να συγγράφει τα κείμενα του πονήματος της αυτού με άπειρα βιβλία ανοιγμένα μπροστά της, πλήθος τετράδια με προσωπικές σημειώσεις και αναρίθμητα κείμενα ανοιχτά στον υπολογιστή της! Αν βάλω σε αυτό το σκηνικό το γεγονός ότι είναι μητέρα τριών παιδιών και εργαζόμενη στην εκπαίδευση με διακατέχει ένας ίλιγγος και το μόνο που με καθησυχάζει είναι το αιώνιο χαμόγελο της και η καλοσύνη της όπως αποτυπώνονται στη μικρή φωτογραφία της στην εσωτερική μεριά του εξωφύλλου…
- Παρόλα αυτά το βιβλίο είναι δυνατόν να διαβαστεί σε δυο επίπεδα η τρόπους.
Ο δεύτερος τρόπος είναι μελετώντας το κυρίως κείμενο ταυτόχρονα με τις υποσημειώσεις που δίνουν δυνατότητα εμβάθυνσης και αφορμή για περαιτέρω μελέτη.
Μέτα τα σύντομα αλλά τόσο εύστοχα προλεγόμενα του καθηγητή Κωνσταντίνου Κορναράκη, στην εισαγωγή γίνεται μια σύντομη αναφορά στην έννοια του κάλλους στην αρχαία Ελλάδα όπου η αναφορά στο δίλημμα του Ηρακλή στην επιλογή του μεταξύ της προκλητικά όμορφης Κακίας που του υπόσχεται ένα βίο εύκολο και γεμάτο απολαύσεις χωρίς κόπο και της Αρετής που με την φυσική ομορφιά της που κοσμείται με αιδώ και σωφροσύνη του υπόσχεται με κόπο όμως και μεγάλη προσπάθεια την κατάκτηση της γνώσης και της προσωπικής ολοκλήρωσης και ευτυχίας, μας δίνει την επιτομή της ιδέας που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες για το κάλλος και ιδιαίτερα το γυναικείο
Εδώ δεν μπορούμε παρά να προβληματιστούμε για τα όσα αναφέρονται περί του σπερματικού Λόγου που εμπεριέχεται στα κείμενα πολλών αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων.
Δεν θα εισέλθω σε λεπτομέρειες ανά κεφάλαιο από το υπόλοιπο βιβλίο αλλά θα ήθελα να διαλέξω ορισμένα από αυτά που μου έχουν κάνει προσωπικά μεγάλη εντύπωση και τα παραθέτω παρακάτω
Αρχικά με προβλημάτισε, για να μην πω ότι με σκανδάλισε, η ένταση με την οποία οι πατέρες, ειδικά στους πρώτους αιώνες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας καταφέροντας εναντίον των καλλωπιζομένων γυναικών που στην ουσία δαιμονοποιούσαν τον καλλωπισμό και στολισμό τους!
- Στην συνέχεια συνειδητοποίησα ότι αυτή η τοποθέτηση εξικνείτο από τους παρακάτω δυο κυρίως λογούς.
Δεύτερον οι σύζυγοι των γυναικών στόλιζαν καθ’ υπερβολή τις γυναίκες τους με βαρύτιμα ενδύματα και κοσμήματα με σκοπό να επιδείξουν την δύναμη και τον πλούτο τους! Χρησιμοποιούσαν στην ουσία τις συζύγους τους ως και κτήματα και τρόπαια για να διαφημίσουν προκλητικά την οικονομική, θεσμική και κοινωνική τους δύναμη! Στην περίπτωση δε των ηθοποιών γυναικών (μιμάδων) ο καλλωπισμός είχε επί πλέον σκοπό να σκανδαλίσει και προκαλέσει πόθο σε στοχευμένο ανδρικό κοινό με σκοπό την απόκτηση πλούτου και εξουσίας (δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι για μεγάλο διάστημα οι παλλακίδες ήταν σιωπηλά αποδεκτά θεσμός στην υψηλή κοινωνία του Βυζαντίου τους πρώτους αιώνες!)
- Επειδή δε οι γυναίκες των ανωτέρων κοινωνικών στρωμάτων, εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων, εδέχοντο ασμένως αυτήν τον ρόλο, ο καλλωπισμός είχε τριπλά κακή επίδραση.
α) Στην ίδια την γυναικά που ειδωλοποιούσε τον εαυτό της με ναρκισιστικά αυτάρεσκο τρόπο με στόχο να ικανοποιήσει την φιλαυτία και τον εγωισμό της και ταυτόχρονα να προκαλέσει το θαυμασμό της κοινωνίας και γιατί όχι τον φθόνο, αλλά και τον πόθο σκανδαλίζοντας τους άνδρες με σκοπό να τους εκμεταλλευτεί.
β) Στους συζύγους που χρησιμοποιούσαν τις γυναίκες τους ως μέσον επίδειξης δύναμης, πλούτου, εξουσίας και κοινωνικής καταξίωσης. Έτσι οι σύζυγοι γίνονταν οιονεί θύτες και θύματα ταυτόχρονα σε ηθικό και κοινωνικό επίπεδο!
γ) Στους αποδέκτες της της πρόκλησης που αν ήταν σε υψηλό κοινωνικό επίπεδο δημιουργούσε φθόνο και πρόκληση σε ανταγωνισμό ενώ στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα επέφερε εξουθένωση και οργή! Ταυτόχρονα, ειδικότερα εάν επρόκειτο περί γυναικών ελευθερίων ηθών (μιμάδες, παλλακίδες κλπ) προκαλούσε τον σκανδαλισμό και πόθο των ανδρών οι οποίοι, ανάλογα με την θέση τους κατέληγαν θύματα και αντικείμενα εκμετάλλευσης ενώ ταυτόχρονα ήταν οι θύτες και οι εκμεταλλευτές!
Στην συγκεκριμένη περίπτωση της Αγίας Πελαγίας που ήταν πρώην γυναίκα ελευθερίων ηθών ακαταμάχητου φυσικού κάλλους, αναδεικνύεται το γεγονός ότι το κάλλος ανάλογα με το ηθικό υπόβαθρο αυτού που του κατέχει και αυτού που το προσλαμβάνει μπορεί να εγείρει είτε αισθήματα άδολου θαυμασμού και δοξολογίας η πάθη από φθόνο μέχρι λαγνεία.
Έτσι όταν η Πελαγία εμφανίστηκε με όλη την δόξα της φυσικής αλλά και προκλητικά επιτηδευμένης ομορφιάς της μπροστά στους επισκόπους εκείνοι απέστρεψαναν με περιφρόνηση τα βλέμματα τους, προφανώς σκανδαλιζόμενοι και κατακρίνοντας της ενώ (διαβάζουμε στις σελίδες 129, 130) «ο επίσκοπος Νόννος αισθάνθηκε τον καλλωπισμό αυτό ως πρόκληση της δικιάς του αμαρτωλότητας και ως ευκαιρία μετανοίας» ομολογώντας ότι «μιας ημέρας καλλωπισμός πόρνης ενίκησεν τον καλλωπισμόν της ψυχής μου όλων των ετών του βίου μου. Ο ζήλος που επέδειξε η Πελαγία για να κοσμήσει το σώμα της προκειμένου να αρέσει στους άνδρες, μεταστρέφεται στην καρδιά του επισκόπου σε αυτομεμψία και ζήλο μετανοίας για να γίνει αρεστός στον Θεό»
Και φυσικά το συγκλονιστικό είναι ότι η Πελαγία, ως άλλη Μαρία Αιγυπτία συγκλονισμένη από το κήρυγμα του επισκόπου Νόννου μετανόησε και ασκήτευσε στο όρος των Ελαιών περιβαλλόμενη το ανδρικό μοναχικό σχήμα ως ευνούχος Πελάγιος και μόνο μετά τον θάνατό της αποκαλύφθηκε η γυναικεία φύση της! (σελ. 62).
Ο τρόπος που πραγματεύεται αυτό το βιβλίο το θέμα της γυναικείας ομορφιάς και γενικότερα του κάλλους του ανθρώπου παρέχει άπειρες αφορμές για προβληματισμό στο πώς το αντιμετωπίζει ο σημερινός άνθρωπος Εδώ θα ήθελα να υποδείξω κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες επισημάνσεις της Δέσποινας.
Στις σελ. 172 και 173 γίνεται αναφορά στην ανάγκη της μετάβασης από το προσωπείο στο πρόσωπο και στην αποφυγή της επιτηδευμένης ατημελησίας που έχει επικρατήσει ως τάση σε ορισμένους ηθικιστικούς εκκλησιαστικούς, η καλύτερα παραεκκλησιαστικούς κύκλους, ως αντίποδας του επιτηδευμένου προκλητικού καλλωπισμού. Είναι γνωστό σε όλους πως ο επιτηδευμένος αυτός ευσεβισμός και σεμνοτυφία μόνο αποτρεπτικές κινήσεις και αισθήματα διεγείρει. Έτσι αναδεικνύεται η μέση οδός και το μέτρο ως ο χρυσούς κανών της συμπεριφοράς στο θέμα αυτό και πάντοτε σε αναφορά στο σύγχρονο περιβάλλον και τα κοινωνικά ήθη και έθιμα της κάθε εποχής και περίπτωσης Δεν υπάρχουν κανόνες και συνταγές αλλά σημασία έχει η πρόθεση με την οποία γίνεται κάποια ενέργεια Στο σημείο αυτό θα ήθελα να κάνω αναφορά στην ευαγγελική περικοπή
β) Στους συζύγους που χρησιμοποιούσαν τις γυναίκες τους ως μέσον επίδειξης δύναμης, πλούτου, εξουσίας και κοινωνικής καταξίωσης. Έτσι οι σύζυγοι γίνονταν οιονεί θύτες και θύματα ταυτόχρονα σε ηθικό και κοινωνικό επίπεδο!
γ) Στους αποδέκτες της της πρόκλησης που αν ήταν σε υψηλό κοινωνικό επίπεδο δημιουργούσε φθόνο και πρόκληση σε ανταγωνισμό ενώ στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα επέφερε εξουθένωση και οργή! Ταυτόχρονα, ειδικότερα εάν επρόκειτο περί γυναικών ελευθερίων ηθών (μιμάδες, παλλακίδες κλπ) προκαλούσε τον σκανδαλισμό και πόθο των ανδρών οι οποίοι, ανάλογα με την θέση τους κατέληγαν θύματα και αντικείμενα εκμετάλλευσης ενώ ταυτόχρονα ήταν οι θύτες και οι εκμεταλλευτές!
Στην συγκεκριμένη περίπτωση της Αγίας Πελαγίας που ήταν πρώην γυναίκα ελευθερίων ηθών ακαταμάχητου φυσικού κάλλους, αναδεικνύεται το γεγονός ότι το κάλλος ανάλογα με το ηθικό υπόβαθρο αυτού που του κατέχει και αυτού που το προσλαμβάνει μπορεί να εγείρει είτε αισθήματα άδολου θαυμασμού και δοξολογίας η πάθη από φθόνο μέχρι λαγνεία.
Έτσι όταν η Πελαγία εμφανίστηκε με όλη την δόξα της φυσικής αλλά και προκλητικά επιτηδευμένης ομορφιάς της μπροστά στους επισκόπους εκείνοι απέστρεψαναν με περιφρόνηση τα βλέμματα τους, προφανώς σκανδαλιζόμενοι και κατακρίνοντας της ενώ (διαβάζουμε στις σελίδες 129, 130) «ο επίσκοπος Νόννος αισθάνθηκε τον καλλωπισμό αυτό ως πρόκληση της δικιάς του αμαρτωλότητας και ως ευκαιρία μετανοίας» ομολογώντας ότι «μιας ημέρας καλλωπισμός πόρνης ενίκησεν τον καλλωπισμόν της ψυχής μου όλων των ετών του βίου μου. Ο ζήλος που επέδειξε η Πελαγία για να κοσμήσει το σώμα της προκειμένου να αρέσει στους άνδρες, μεταστρέφεται στην καρδιά του επισκόπου σε αυτομεμψία και ζήλο μετανοίας για να γίνει αρεστός στον Θεό»
Και φυσικά το συγκλονιστικό είναι ότι η Πελαγία, ως άλλη Μαρία Αιγυπτία συγκλονισμένη από το κήρυγμα του επισκόπου Νόννου μετανόησε και ασκήτευσε στο όρος των Ελαιών περιβαλλόμενη το ανδρικό μοναχικό σχήμα ως ευνούχος Πελάγιος και μόνο μετά τον θάνατό της αποκαλύφθηκε η γυναικεία φύση της! (σελ. 62).
Ο τρόπος που πραγματεύεται αυτό το βιβλίο το θέμα της γυναικείας ομορφιάς και γενικότερα του κάλλους του ανθρώπου παρέχει άπειρες αφορμές για προβληματισμό στο πώς το αντιμετωπίζει ο σημερινός άνθρωπος Εδώ θα ήθελα να υποδείξω κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες επισημάνσεις της Δέσποινας.
Στις σελ. 172 και 173 γίνεται αναφορά στην ανάγκη της μετάβασης από το προσωπείο στο πρόσωπο και στην αποφυγή της επιτηδευμένης ατημελησίας που έχει επικρατήσει ως τάση σε ορισμένους ηθικιστικούς εκκλησιαστικούς, η καλύτερα παραεκκλησιαστικούς κύκλους, ως αντίποδας του επιτηδευμένου προκλητικού καλλωπισμού. Είναι γνωστό σε όλους πως ο επιτηδευμένος αυτός ευσεβισμός και σεμνοτυφία μόνο αποτρεπτικές κινήσεις και αισθήματα διεγείρει. Έτσι αναδεικνύεται η μέση οδός και το μέτρο ως ο χρυσούς κανών της συμπεριφοράς στο θέμα αυτό και πάντοτε σε αναφορά στο σύγχρονο περιβάλλον και τα κοινωνικά ήθη και έθιμα της κάθε εποχής και περίπτωσης Δεν υπάρχουν κανόνες και συνταγές αλλά σημασία έχει η πρόθεση με την οποία γίνεται κάποια ενέργεια Στο σημείο αυτό θα ήθελα να κάνω αναφορά στην ευαγγελική περικοπή
«Σὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι, ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύων, ἀλλὰ τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ.» (Ματθαίου 6 17-18)
Με την ίδια προσέγγιση θα πρέπει η εξωτερική εμφάνιση, όχι μόνο των γυναικών, να υπακούει στο σεβασμό του προσώπου του ιδίου του καλλωπιζομένου αλλά και του αποδέκτη της εικόνας του, δηλαδή του συνανθρώπου μας. Η ατημελησία είτε ως επίδειξη επιτηδευμένου ευσεβισμού είτε ως αδιαφορία και έλλειψη σεβασμού του συνανθρώπου είναι απευκταία.
Εδώ θα ήθελα να καταθέσω μια προσωπική άποψη που συμπίπτει με την θέση του Διονύση Σαββόπουλου, ότι δηλαδή η άδολη περιποίηση και καλλωπισμός των γυναικών είναι πηγή χαράς και για αυτούς που την προσλαμβάνουν ως μοίρασμα της ομορφιάς εξωτερικής και εσωτερικής. Έτσι ο αγαπημένος μας καλλιτέχνης, πριν αρκετά χρόνια κάποια άνοιξη ευχαρίστησε όλες τις Ελληνίδες μικρές και μεγάλες στην ηλικία που σε κάθε εκδήλωση της καθημερινότητας τους αφιερώνουν χρόνο στην περιποίηση της εμφάνισης τους έτσι ώστε να γίνονται όμορφες και εμείς να απολαμβάνουμε την ομορφιά τους και την χαρά που εκπέμπει αυτό το μοίρασμα.
- Γενικότερα αυτό το βιβλίο είναι μια αφορμή για προβληματισμό και περαιτέρω μελέτη όχι μόνο πάνω στο ζήτημα της γυναικείας ομορφιάς αλλά και του ανθρώπινης φύσης γενικότερα και καθ’ επέκταση στο Κάλλος της Δημιουργίας ως αντανάκλαση του Κάλλους του Δημιουργού.
Η λογική και η ελευθερία (αυτεξούσιο) είναι τα δυο μεγάλα δώρα του Δημιουργού στον άνθρωπο και μόνο ο ίδιος ο άνθρωπος έχει την αποκλειστική και απόλυτη ευθύνη της διαχείρισής τους.
Βασίλης Γαλανομάτης
Κριτική του βιβλίου «Το συναξάρι της ομορφιάς»(Ηθική θεώρηση της γυναικείας ωραιότητας σε αγιολογικά κείμενα της βυζαντινής περιόδου) της Δέσποινας Ζαμάνη - Κόλλια. Προλεγόμενα: Κωνσταντίνος Κορναράκης. Πληροφορίες για αγορά εδώ. Εκδότης: Γρηγόρη, Έτος έκδοσης: Απρίλιος 2017. Σελίδες: 200. Κωδικός ISBN: 9606120414. Πηγή: anakalypsi.blogspot.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου